ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Παρά τον Πυθαγόρα με τις ουράνιες σφαίρες και τα σφαιριστήρια (που σφετερίστηκαν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια), παρά την υδρόγειο σφαίρα, όπου σφυρίζουν οι σφαίρες της αποικιοκρατίας, παρ’ όλα αυτά, τα λόγια δεν έγιναν πιο στρογγυλά. Όσοι ερωτεύθηκαν τον κυβισμό εξακολουθούν να θεωρούν ότι ο σφαιρισμός αργεί να περικυκλώσει ένα εικαστικό και πλαστικό σύμπαν.
Πρόκειται για άποψη την οποία έρχεται να δοκιμάσει ομάδα αρχαιολόγων από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, που εξέτασε 150 σφαιρικά αντικείμενα από ασβεστόλιθο που βρέθηκαν σε ανασκαφή στο βόρειο τμήμα της χώρας. Χρησιμοποιώντας 3 διαστάσεων ανάλυση για την αναπαράσταση της γεωμετρίας που χαρακτηρίζει τις σφαίρες αυτές, αποφάνθηκαν ότι πιθανότατα πρόκειται για εσκεμμένη διαδικασία, κατά την οποία οι πέτρες δεν γίνονται πιο λείες, αλλά «αξιοσημείωτα πιο σφαιρικές», ενώ τα νερά ενός ποταμού, φερ’ ειπείν, λειαίνουν τα βότσαλα χωρίς σχεδόν ποτέ να προσδίδουν ένα πραγματικά σφαιρικό σχήμα.
Οι σφαιροειδείς πέτρες, μεγέθους μιας μπάλας του τένις, δεν φαίνεται να προέκυψαν ως τυχαίο αποτέλεσμα κάποιας χρήσης τους ως σφυριά. Η σφαιρικότητά τους φαίνεται ηθελημένη. Κάποιοι πρέπει να έγλυφαν τις πέτρες για να προκύψει το σχήμα. Οι κατασκευαστές τους «επιχείρησαν να επιτελέσουν το πλατωνικό ιδεώδες μιας σφαίρας», καταλήγουν οι Ισραηλινοί αρχαιολόγοι.
Αυτό σημαίνει, σημειώνει Γάλλος αρχαιολόγος που δεν συμμετείχε στην έρευνα, ότι οι σφαιροποιοί είχαν ένα σχέδιο, μια ιδέα, στο μυαλό τους για το τι ήθελαν να επιτύχουν. Είχαν την πνευματική ικανότητα δηλαδή, η οποία θεωρείται ότι ξεχωρίζει ανθρώπινα όντα από αξιοθαύμαστους κατασκευαστές στη φύση, όπως οι μέλισσες, που δεν διαθέτουν φαντασία αρχιτέκτονα.
Δεν έχει εξακριβωθεί ποιοι ακριβώς ήταν αυτοί οι συγγενείς μας, αρχαίοι πρόγονοι των ανθρώπων, οι οποίοι μετασχημάτιζαν πέτρες σε σφαίρες, με χρονολογίες κατασκευής πριν από 1,4 εκ. χρόνια. Παρόμοιες τεχνικές έρευνας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη και των πιο αρχαίων σφαιροειδών, ηλικίας 2 εκ. ετών, που έχουν βρεθεί στη σημερινή Τανζανία.
Όποιοι και αν ήταν οι κατασκευαστές τους, παραμένει μυστήριο η χρήση των σφαιρικών αντικειμένων. Πρόκειται για βλήματα ή εργαλεία που βγάζουν το μεδούλι από τα κόκκαλα ή κονιορτοποιούν φυτά; Μήπως ο σκοπός τους είναι συμβολικός ή καλλιτεχνικός; Συγκρούονται εικασίες επιστημόνων, που στο γήπεδο των υποθέσεων ντριμπλάρουν τη στρογγυλή θεά της περιέργειας.

[ εικαστικές εικασίες ]

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 λέξη / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Ποίηση & ζωγραφική / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Σκούπα, κλειδιά, κερί: Samuel van Hoogstraten / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Χωρογραφίες: υπέρλογος / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)

— Περνάς πλάι μου τόσο κοντά, τόσο βιαστικά. Σαν τι να τρέχεις να προλάβεις;

Ρώτησε ο δορυφόρος τον γέροντα πλανήτη του.

— Έχω ένα βαρυσήμαντο μήνυμα για σένα και τ’ αδέλφια σου. Ο πλανήτης, όσο και αν φθαρεί, είναι πάντα πιο γρήγορος, πιο ισχυρός, πιο ΜΕΓΑΛΟΣ από το δορυφόρο του.
— Τι μου θύμισες τώρα. Κάποτε ένας γιγάντιος πλανήτης, που νόμιζε πως ήταν τρανός, με είχε παγιδέψει στην τροχιά του. Αιώνες με κρατούσε δέσμιο. Κι εγώ επέμενα τόσο να είμαι ελεύθερος που τον έπεισα ν’ ανταλλάξουμε ρόλους, αν και μόνο για ένα κοσμικό δευτερόλεπτο, ούτε ένα γήινο λεπτό παραπάνω. Θεατρικό παιχνίδι εκτός χωροχρόνου. Δύσκολο το βάρος του για μένα, μα πιο δύσκολη γι’ αυτόν η δική μου πρόσκαιρη έστω υπεροχή. Παραπάτησε, ξέφυγε λίγο απότομα, προσέκρουσε σε μια πινακίδα του σύμπαντος, σε ένα λυσσαλέο delete. Δεν είχα προλάβει να τον πείσω ότι από τη Γη τη μακρινή φαινόμασταν ίσοι, δύο ετερόφωτα αστέρια στη σκηνή του δικού της στερεώματος. Πάψε, λοιπόν, να με κυνηγάς. Δεν βιάζομαι. Κρατώ το ρυθμό που μου δόθηκε, στο παγερά αδιάφορο ντεκόρ της ουράνιας τάξης.

            1.

Κατέβαινα την Αγίου Νικολάου, πίσω από το ιερό του Αγίου Δημητρίου, που παλιά το πλησίαζαν σαχνισιά σε απόσταση σχεδόν αναπνοής και τώρα, μετά την διαπλάτυνση, είναι πολυκατοικίες στη σειρά. Και είδα ξαφνικά ένα ξανθό κοριτσάκι, ως οκτώ χρονών, με την πλάτη στα κάγκελα της περίφραξης του ναού, σαν άγγελος με θεϊκή ομορφιά που μόλις είχε κατεβεί από τον ουρανό, με κίτρινο αδιάβροχο και ένα χαμόγελο τέτοιο (ιμερόεν θα έλεγε ο αρχαίος) που έλεγες ότι είναι αποφασισμένο να φέρει την ειρήνη στον κόσμο. Λες και είχε σκαλώσει σα φύλλο του φθινοπώρου λίγο προτού πέσει πάνω στη γη. Μπροστά του ξεφόρτωναν κάτι πτυσσόμενες ή, μάλλον, αναδιπλούμενες, πλαστικές καρέκλες, ίσως να τις πάνε σε κάποια αίθουσα για μνημόσυνα, σκέφτηκα.

                2.

Καλοκαίρι, μάλλον του ΄60, στην Έδεσσα, στο θερινό σινεμά «Αγγέλικα» πέρα από τους Μικρούς Καταρράκτες —τότε τριγύρω ήταν ακόμη χωράφια ή κάτι μονώροφα— με δύο πολύ μεγαλύτερα από μένα πρώτα ξαδέρφια, τον Χαράλαμπο και τη Σοφούλα. Θυμάμαι έπαιζε το «Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι» με Ελίζαμπεθ Τέιλορ, Μοντγκόμερι Κλιφτ, Κάθριν Χέπμπορν. Από θεατρικό του Τενεσί Ουίλιαμς. Δυσκολευόμουν τότε να πολυκαταλάβω την υπόθεση, με όλα αυτά τα σαρκοβόρα, όμως θυμάμαι ότι ο Σεμπάστιαν ο οποίος δεν εμφανίζεται καθόλου, είχε πει ότι είδε το Θεό: ένα εκτυφλωτικό άσπρο φως. Τότε, αμέσως μόλις το είπε, πίσω από τα αγιοκλήματα της περίφραξης του σινεμά, άστραψε ο ουρανός με λάμψη υπερκόσμια. Ήταν προάγγελος καλοκαιριάτικης καταιγίδας που δεν μας πρόλαβε. Το πρωί κατά μήκος του κάθετου προς το ποτάμι χωματόδρομου, μεταξύ των νεκροταφείων και του βορρά, σπίτια χαμηλά με ώχρα ροζέ. Και παντού άσπρο φως.

[ Μάιος 2023 ]

Σ’ όλες τις ταινίες κι αυτός σαν τον Νίκο Φέρμα εξαίρετος.
Με πρώτη του εκείνη τη γνωστή μέτρια (κι αντιπαθέστατη ηθογραφικά) ταινία με τον ανόητο τίτλο «Τέντι μπόι, αγάπη μου», όπου για μια και μόνη φορά πρωταγωνιστεί κι η φυσικότητά του θριαμβεύει, ως όποια του υποστηρικτή εμφάνιση σε όποιο έργο, όπως στο «Υπάρχει και φιλότιμο» π.χ., ή στο «Φωνάζει ο κλέφτης», ή στη «Χαρτοπαίχτρα», ή στο «Μιας πεντάρας νιάτα», ή στην « Ωραία του κουρέα», ή στους «Τέσσερις άσσους», ή ακόμα και στην «Κόρη μου τη σοσιαλίστρια».
Ο Πλατής ξέρει τι κάνει, ξέρει ποιος είναι, ξέρει να λέει ό,τι λέει. Όπως, μάλιστα, όλοι οι καλοί κωμικοί, κι ενοχλητικό ρόλο να παίζει, δεν μπορείς να τραβήξεις τα μάτια σου από πάνω του, γιατί λειαίνει τον χαρακτήρα έτσι, που κι ανθρώπινος, τελικά, να μοιάζει και συμπαθής ίσως μες στην ελαττωματικότητά του.
Γιατί όμως ο Πλατής κι οι ηθοποιοί εκείνοι οι παλιοί είναι, ήσαν τόσο διαφορετικοί, τόσο διαχρονικοί ξαφνικά, τόσο αξιοπρόσεκτοι κι ολοκληρωμένοι; Ίσως γιατί οι ζωές τους, οι ζωές που αναπαριστούσαν δεν ήσαν, όπως σήμερα, φλουταρισμένες, ναρκισσιστικές, δεν πελαγοδρομούσαν ίσως χωρίς κεντρικό νόημα, χωρίς σημασία. Ίσως γιατί κι οι άνθρωποι γύρω τους ειλικρινή σχέση με τον χρόνο είχανε, νοιώθανε τα όριά του, τα όριά τους, πολύ περισσότερο, πολύ πιο βαθειά τότε.
Σαν τον Αυλωνίτη, τον Σταυρίδη, τη Βασιλειάδου, τους διάσημους συμπρωταγωνιστές τους. Έτσι κι ο Φέρμας κι ο Πλατής. Το ίδιο.

^{( Από το ανέκδοτο βιβλίο «Νουάρ Στιγμές» )}

Τις καλές χρονιές, όταν τελείωναν τα αλισβερίσια με τον έμπορα, μας αγοράζανε λουστρίνια.
Μα ήταν λίγες οι καλές χρονιές. Έτσι, φοράγαμε συνήθως αποφόρια. Από αδελφές, ξαδέρφες, από την Ούνρα, αν βρίσκαμε στο νούμερό μας.
Μόνο η Ζωή δεν φόραγε παπούτσια. Ούτε δικά της, ούτε κανενός. Ήταν οι φτέρνες της σκασμένες πάντα και σκληρές, σαν των μανάδων μας, που τις μοστράρανε στην εκκλησιά την Κυριακή του Πάσχα, μέσα σε ξώφτερνα σε χρώμα λαχανί, δώρα γερμανικά ξενιτεμένων.
Μόνο η Ζωή δεν πήγαινε στην εκκλησιά την Κυριακή του Πάσχα. Δεν την αφήνανε να πάει, χωρίς παπούτσια. Είπαν ότι για το κακό, έφταιγε που δεν φόραγε παπούτσια.
Που έτρεχε ξυπόλητη στους δρόμους, τα χωράφια, τις αυλές.
Όταν τη φέρανε, σπρώχτηκα για να μπω μπροστά. Μα ήτανε το φέρετρο μακρύτερο από κείνη.Ύστερα, ντράπηκα και να ρωτήσω. Κι έχω την έννοια της ακόμα, μπας και της βάλανε παπούτσια, άθελά της.

Ο Οκτώβρης έχει πολλά οκτάρια, στην Κόστα Ρίκα ο οκτάπους αναπαράγεται τον Οκτώβριο στις οκτώ λεύγες κάτω από τη θάλασσα, η κυρία Σίλα φτιάχνει την περίφημη οκταλευριά, οι αιρετικοί Οκταμούλους παραμένουν οκτώ ώρες σιωπηλοί, Οκτώβριο ο Οκταβιανός έμεινε οκτώ ώρες στην Κυανή Ακτή Πρεβέζης μετά τη ναυμαχία στο Άκτιο, οκτώ Οκτωβρίου ο Οκτάβιο Πας έγραψε το ποίημα «Τα μάτια σου», τον Οκτώβριο του χίλια εννιακόσια εξήντα οκτώ η κότα μου έκανε σε οκτώ μέρες δεκαοκτώ αυγά, η Οκτωβριανή επανάσταση ίπταται του φθινοπώρου παράλληλα του Οχτώβρη του Γιάννη Τσαρούχη, ο Εθνικός Τολού έριξε οκτάρα στην Αναγέννηση Αγ. Αδριανού, ο Ορέστης Μακρής συνεχίζει να κάνει οκτάρια, ο Ζοζέ Σαραμάγκου πήρε το βραβείο Νόμπελ στις οκτώ Οκτωβρίου, το οκτώ του Οκτώ-βρη έχει δυο μεγάλες τρύπες που σε βγάζουν σώο στην άνοιξη, η πρώτη οκτακύλινδρη Lamborghini έκανε την εμφάνιση τον Οκτώβριο του 1970, Οκτώβριο πολλαπλασιάζονται οι τύψεις μου για όλα τα ψέματα που είπα το καλοκαίρι, οι Οκτωνέες, μεταγενέστερα Οκτωνιά, πήρε το όνομα της από τις οκτώ νέες που διασώθηκαν από τους πειρατές τον Οκτώβριο του χίλια πεντακόσια είκοσι οκτώ, Οκτώβριο ο Κολοκοτρώνης αναφώνησε στην Πνύκα «Ζήτω η ελληνική νεολαία», το τέλος του Οκτώβριου του 2023 πάνω από οκτακόσια κινητά τηλέφωνα θα έχουν οκτώ (8) GB ram, Οκτώβριο και ο Οκτώβρης του Μίλτου Σαχτούρη «Το μυαλό μου κουρασμένο/κι ο αγέρας διάφανος σαν κρύσταλλο/ρολόγια πέφτουν ολοένα και/σπάζουν πάνω στο πλακόστρωτο/σήμερα ο αγέρας δυνάμωσε ακόμη/από το παράθυρο βγήκε ένα χέρι/έδερναν τα μεσάνυχτα/μακριά ακουγόταν ένα βογγητό», οκτώ Οκτωβρίου γιορτάζει η φίλη μου Πελαγούλα, μετά από λιγότερες από οκτώ μέρες γιορτάζει η Φλωρεντία που μου χρωστάει οκτώ ενοίκια εδώ και οκτώ χρόνια, Οκτώβριο του χίλια εννιακόσια οκτώ ο Εμπειρίκος άρχισε να γράφει την Οκτάνα, Οκτώβριο τα βρύα αναπτύσσονται στους κορμούς των δέντρων με οκτώ ριζικά συστήματα τα γνωστά οκτώβρυα, ένα οκτάρι κάθισε οριζόντια πάνω στο κεφάλι μου, πότε μοιάζει με φιόγκο και πότε με φτερωτή ελικοπτέρου «ανάστατη η καρδιά μου τρομάζει τη λαλιά της» «Ειδικά όταν ο άνεμος του Οκτώβρη» (Ντίλαν Τόμας) φυσά, Οκτώβριο οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Απατούρια, κούρευαν τα παιδιά τους οκτώ φορές, στα είκοσι οκτώ καλύτερα τραγούδια για τον Οκτώβριο δεν υπάρχει κανένα ελληνικό, οκτώ Οκτωβρίου τα κυκλάμινα του Ρίτσου κατρακύλησαν στου βράχου την σχισμάδα, Οκτώβριο του χίλια εννιακόσια εξήντα οκτώ πήρα, επιτέλους, οκτώ (με άριστα το 20) στην έκθεση για την 28^η Οκτωβρίου, ένα πελώριο οκτάρι δυο ολοστρόγγυλες κοιλιές εγκυμονούσες, η μία πάνω στην άλλη ο Οκτώβριος, οι γυναικολόγοι με κρατημένη αισιοδοξία λένε «ας σκεφτόμαστε θετικά» μπούρδες. Οκτώ Οκτωβρίου του 2023 έχουμε εκλογές.

Λεπτομέρεια χαλκογραφίας του Emile Bayard για τους «Αθλίους» του Β. Ουγκό.