ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Oδυσσέας Ελύτης

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
(1911-1996)

Επιμέλεια αφιερώματος: Ιουλίτα Ηλιοπούλου

——— ≈ ———

Τον Ιανουάριο του 2021, το περιοδικό Χάρτης κι εγώ απευθύναμε πρόσκληση συνεργασίας σε πανεπιστημιακούς, μεταφραστές, ποιητές, συγγραφείς και εικαστικούς καλλιτέχνες, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ένα αφιέρωμα στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Εξωτερική αφορμή, η συμπλήρωση εκατόν δέκα χρόνων από την γέννηση του Ελύτη, του ποιητή που απ’ τους Προσανατολισμούς μέχρι και το Εκ του Πλησίον, με σταθερές αρχές, ποικίλους θεματικούς άξονες και πολλούς τρόπους, κάλυψε σχεδόν όλο το εύρος του 20^ού αιώνα.
Πρόθεσή μας να εκμαιεύσουμε κείμενα ερμηνείας, κείμενα που θα συμβάλλουν στην κατανόηση του πολυεπίπεδου έργου του Ελύτη. Η ποίηση, τα δοκίμια, και τα εικαστικά ζητήσαμε ν’ αποτελέσουν τις τρεις παραμέτρους αυτής της προσέγγισης, με κύριο, ωστόσο, άξονα μια σύγχρονη ερμηνευτική ανάγνωση του ποιητικού του έργου.
Η συγκομιδή μας απέφερε πολλά και ενδιαφέροντα κείμενα διαφορετικής θεματικής, για τον «ποιητή της γλώσσας» όπως τονίζει ο καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης, για τον ποιητή «της ανεξάντλητης εικονοποιίας» κατά τον Γιώργο Βέη, της «καταγγελτικής δύναμης» σύμφωνα με τον Κώστα Κουτσουρέλη, τον ποιητή «των αποφθεγματικών φράσεων» κατά την Paola Maria Minucci, «των αρχιτεκτονικών εκφράσεων της ηλιακής μεταφυσικής του» κατά την Έφη Κατσουρού, «τον πρωτεϊκό ποιητή και ζωγράφο υπερευαίσθητο» σύμφωνα με τον Τάκη Μαυρωτά — για να αναφέρω, ενδεικτικά, λίγους μόνον από τους άξιους συγγραφείς του αφιερώματος.
Ποικίλα θέματα από ικανούς μελετητές, διαφορετικές εικόνες από ξεχωριστούς καλλιτέχνες. Τους ευχαριστούμε όλους θερμά.

Ιουλίτα Ηλιοπούλου

——— ≈ ———

Πβλ. Και το μεγάλο αφιέρωμα στον Ελύτη του Χάρτη 21/23 (Νοέμβριος 1986)

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 2 Νοεμβρίου 1911. Έζησε στην Αθήνα, όπου η οικογένειά του εγκαταστάθηκε το 1914. Η καταγωγή του –Λέσβος–, η γέννησή του –Κρήτη– και τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων –Σπέτσες, Κυκλάδες– διαμόρφωσαν μια βαθύτατα νησιωτική συνείδηση, που αργότερα στη διασταύρωσή της με τα σύγχρονά του καλλιτεχνικά ρεύματα, κυρίως τον υπερρεαλισμό, δημιούργησε μια ποίηση πρωτότυπη, γεμάτη πλήθος λυρικών εικόνων, επαναστατικών δυνάμεων και πανανθρώπινων αξιών. Μια ποίηση που με άξονα το φως, μέσα από την υπερβατική διάσταση της φύσης και την πνευματικότητα των αισθήσεων, ζήτησε να αποκρυπτογραφήσει το μυστήριο της ύπαρξης.
Τελειώνοντας τις γυμνασιακές του σπουδές στην Αθήνα, ακολούθησε νομικές σπουδές, ενώ υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός στον πόλεμο της Αλβανίας. Εγκαταστάθηκε δύο φορές στο Παρίσι (1948-1951 και 1969-1971) όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας στη Σορβόννη και ήρθε σε επαφή με τους κυριότερους ποιητές και ζωγράφους του 20^ού αιώνα (Picasso, Matisse, Breton, Chagall). Ανακηρύχθηκε διδάκτορας φιλολογίας των πανεπιστημίων: Σορβόννης, Λονδίνου, Ρώμης, Αθηνών, Θεσσαλονίκης, καθώς και Ανώτερος Ταξιάρχης της Legion d’Honneur της Γαλλικής Δημοκρατίας. Το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας. Έζησε ως το τέλος του βίου του (18 Μαρτίου 1996) αφοσιωμένος στην ποίηση.

Ε Ρ Γ Α
ΠΟΙΗΣΗ:  Προσανατολισμοί (Πυρσός 1940, Γαλαξίας 1961, Ίκαρος 1966) • Ήλιος ο Πρώτος (Γλάρος 1943, Ίκαρος 1963) • Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945, Ίκαρος 1962) • Το Άξιον Εστί (Ίκαρος 1959 ) • Έξη και μία τύψεις για τον Ουρανό ( Ίκαρος 1960) • Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά (Ίκαρος 1971) • Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (Ίκαρος 1971) • Το Μονόγραμμα (L’ oiseau 1971, Ίκαρος 1972) • Τα Ρω του Έρωτα (Αστερίας 1972, Ερμείας 1980, Ύψιλον/βιβλία 1986) • Τα Ετεροθαλή (Ίκαρος 1974) • Σηματολόγιον (Ερμείας 1977, Ύψιλον/βιβλία 2001) • Μαρία Νεφέλη (Ίκαρος 1978) • Τρία ποιήματα με Σημαία Ευκαιρίας (Ίκαρος 1982) • Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (Ύψιλον/βιβλία 1984) • Ο μικρός ναυτίλος (Ίκαρος 1985) • Τα ελεγεία της Οξώπετρας (Ίκαρος 1991) • Δυτικά της λύπης (Ίκαρος 1995) • Εκ του πλησίον (Ίκαρος 1998) • Ποίηση (Ίκαρος 2002).
ΠΕΖΑ & ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ: Ο ζωγράφος Θεόφιλος (Αστερίας 1973, Γνώση 1975, Ύψιλον/βιβλία 1996) • Ανοιχτά Χαρτιά (Αστερίας 1974, Ίκαρος 1982, οριστική 1987) • Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (Ερμείας 1976, Γνώση1986, Ύψιλον/ βιβλία, 1996) • Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο (Τραμ 1978, Ύψιλον/βιβλία 1980) • Το δωμάτιο με τις εικόνες, κείμενο του Ε. Αρανίτση (Ίκαρος 1986) • Τα δημόσια και τα ιδιωτικά (Ίκαρος 1990) • Ιδιωτική οδός (Ύψιλον/βιβλία 1990) • Εν λευκώ (Ίκαρος 1992) • Ελύτης ’92, κατάλογος των εικαστικών έργων του ποιητή στο Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή στην Άνδρο (1992) • Ο κήπος με τις αυταπάτες (Ύψιλον/βιβλία 1995) • 2x7ε (Ίκαρος 1996) • Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό (Ύψιλον/βιβλία 2000) • Συν τοις άλλοις (Ύψιλον/βιβλία 2011) • Η Ελλάδα του Ελύτη (Ίκαρος 2021).
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ του Οδυσσέα Ελύτη: Σαπφώ, ανασύνθεση και απόδοση Οδυσσέας Ελύτης (Ίκαρος 1984, 1996) • Ιωάννης Η Αποκάλυψη, μορφή στα Νέα Ελληνικά Οδυσσέας Ελύτης (Ύψιλον/βιβλία 1985) • Κριναγόρας, μορφή στα Νέα Ελληνικά Οδυσσέας Ελύτης (Ύψιλον/βιβλία 1987) • Δεύτερη Γραφή – Rimbaud, Lautréamont,  Éluard, Jouve, Ungaretti, Lorca, Maiakovski (Ίκαρος 1976) • Ζαν Ζιρωντού, Νεράιδα (Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη 1973, Ύψιλον/βιβλία 2015) • Μπέρτολτ Μπρέχτ, Ο κύκλος με την κιμωλία στον Καύκασο (Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη 1974, Ύψιλον/βιβλία 2010) • Ζαν Ζενέ, Οι δούλες (Ύψιλον/βιβλία 1994)
ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ο Ναυτίλος του Αιώνα (αφιερωματική έκδοση, Ίκαρος 2011) • «Ο Κόσμος ο μικρός, ο μέγας!» του Οδυσσέα Ελύτη με τη μουσική του Γιώργου Κουρουπού (πεντάγλωση ανθολογία, Ίκαρος 2016)

Όλα τα βιβλία του Οδυσσέα Ελύτη κυκλοφορούν σε συνεχείς επανεκδόσεις από τις εκδόσεις
Ίκαρος και Ύψιλον/βιβλία.

MIKHΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ:
«Το Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη
(αποσπάσματα)

Ιντερμέτζο, Της αγάπης αίματα, Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού

Ψάλτης: Κώστας Μιχαλακόπουλος

Χορωδία του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ
(προετοιμασία-διεύθυνση: Τρισεύγενη Καλοκύρη)
Ορχήστρα ΑΠΘ
(προετοιμασία-διεύθυνση: Δημήτρης Δημόπουλος)
———————
Ζω­ντα­νή ηχο­γρά­φη­ση συναυλίας από την Αί­θου­σα Τε­λε­τών του Αρι­στο­τε­λεί­ου Πα­νε­πι­στη­μί­ου Θεσ­σα­λο­νί­κης (25 Μαρτίου 2000) με αφορ­μή την ανα­γό­ρευ­ση του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη σε επί­τι­μο δι­δά­κτο­ρα του Τμή­μα­τος Μου­σι­κών Σπου­δών (17:23΄)

_{[ Αναπαραγωγή με την άδεια τού © ΑΠΘ ]}