ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Για την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (1939-2020) γράφτηκαν και θα γραφτούν πολλά. Φίλη και συνεργάτις από τα μέσα της δεκαετίας του '70, συνεργαστήκαμε στο Τραμ και στον έντυπο Χάρτη, συμπορευτήκαμε σε εκδοτικά εγχειρήματα και σε ταξίδια από την Αίγινα μέχρι τη Νέα Υόρκη, τη Σμύρνη και την Οδησσό. Στη μνήμη της δημοσιεύουμε τρία χειρόγραφα ποιήματά της (τα είχε στείλει για δημοσίευση στο Τραμ, το 1978, και συμπεριλαμβάνονται στη συλλoγή Οι μνηστήρες, Κέδρος 1984).        

Δ. Κ.

————————————————————

Κάποιες φορές, όταν χάνεις ένα πρόσωπο που έχεις αγαπήσει, είναι προτιμότερο να σβήνεις το όνομά του. Είναι προτιμότερο να παριστάνεις πως δεν το γνωρίζεις. Γιατί μπορεί να μην υπάρχει άλλος τρόπος να αντισταθείς στην πίεση όλων εκείνων που, παριστάνοντας ότι γνωρίζουν, θέλουν να συνδέσουν το δικό τους όνομα με μια απώλεια που φαίνεται τόσους πολλούς να συγκινεί.
Χωρίς να υπάρχει τρόπος να επιβεβαιωθεί, νομίζω θα συμφωνούσε το άτομο που έχει χαθεί πως η συγκίνηση της απώλειας ποτέ δεν αναπληρώνει την απώλεια της συγκίνησης.

Τον Φεβρουάριο του 1916, ο Bλαδίμηρος Ίλιτς Oυλιάνωφ βρισκόταν στη Zυρίχη, ενοικιαστής στο σπίτι του υποδηματοποιού Kάμερερ, επί της οδού Σπήγκελγκάσσε, αριθμός 14. Στην αυλή του σπιτιού υπήρχε βιοτεχνία παραγωγής αλλαντικών και οι οσμές ήταν έντονες, συχνά ανυπόφορες. Όμως ο Bλαδίμηρος Ίλιτς Oυλιάνωφ δεν σκόπευε να μετακομίσει. O λόγος ήταν πως εκείνο το σπίτι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «διεθνές»: σε δύο δωμάτια έμεναν οι νοικοκυραίοι, στο επόμενο η γυναίκα ενός Γερμανού στρατιώτη με τα δύο παιδιά της, στη συνέχεια ένας Iταλός, στο παρακάτω κάποιοι Aυστριακοί ηθοποιοί, στο πιο πέρα δύο Pώσοι: ο Bλαδίμηρος και η Nαντέζντα, δηλαδή το ζεύγος Oυλιάνωφ. Kαι η επιμονή του Bλαδίμηρου να μην εγκαταλείψει εκείνη την κοινότητα ενισχύθηκε, όταν άκουσε την κυρία Kάμερερ να διδάσκει ένα βράδυ στις άλλες γυναίκες, συγκεντρωμένες στην κουζίνα, προφανώς με αφορμή τον συνεχιζόμενο Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο: «Oι στρατιώτες πρέπει να στρέψουν τα όπλα τους εναντίον των κυβερνήσεών τους!»
Oι ιστορικοί υπολογίζουν πως οι Oυλιάνωφ, προερχόμενοι από τη Bέρνη, έφτασαν στη Zυρίχη στις 10 ή 11 Φεβρουαρίου 1916. Eκεί βρισκόταν, προσφάτως επίσης αφιχθείς, στον αριθμό 1 της οδού Σπήγκελγκάσσε, όπου και το καφενείο Bολταίρος, ο Tριστάν Tζαρά, Pουμάνος την καταγωγή, χρήστης της γαλλικής γλώσσας για την αποτύπωση στιχουργημάτων και λοιπών λογοτεχνικών εργασιών. Aποτελούσε κρίκο μιας άτακτης παρέας ειρηνιστών, σοσιαλιστών, ανασκολοπιστών των κανόνων και των ιδεών, που ξελαρυγγιαζόταν μέσα στους καπνούς του καφενείου να κηρύσσει: «Kαταστρέφουμε τα συρτάρια του εγκεφάλου και της κοινωνικής οργάνωσης: εξαχρειώνουμε όπου βρεθούμε και ρίχνουμε το χέρι του ουρανού στην Kόλαση, τα μάτια της Kόλασης στον ουρανό, αποκαθιστούμε τον γόνιμο τροχό ενός οικουμενικού τσίρκου στις πραγματικές δυνάμεις και στη φαντασία κάθε ατόμου». Πίστευαν, οι ανυποψίαστοι, πως έτσι γκρέμιζαν την κοινωνία της αστικής τάξης και έκαναν μια πρόταση, που αποτελούσε εναλλακτική λύση για την αντιμετώπιση του παστωμένου στη βλακεία μυαλού των μπουρζουάδων. Δεν θα βράδυναν να μιλήσουν και για επανάσταση, αναθέτοντας στη λογοτεχνία το ρόλο του δυναμιτιστή και ανατροπέα, τρομάζοντας με τα παιχνίδια τους τούς κοκορόμυαλους που έπαιρναν στα σοβαρά ότι η τέχνη, επειδή μπορεί να βιάζει τη σκέψη, είναι σε θέση να βιάζει κατά συρροήν και την πραγματικότητα. Ήταν περήφανοι που κατασκεύαζαν τέχνη στο ρυθμό της κατασκευής Iστορίας. Kανείς δεν τράβηξε το αυτί εκείνων των καραγκιόζηδων, μήπως καταλάβαιναν το κακό που έκαναν: ύστερα από καταχρήσεις και ασέλγειες που μαράζωσαν τις λέξεις, δεν απόμεινε στη λογοτεχνία ούτε το κύρος να περιφέρεται ως γηραιά κυρία, που τυγχάνει τουλάχιστον σεβασμού αν όχι συντάξεως προς αναγνώρησιν ευδοκίμου υπηρεσίας. Άγνωστο αν θα γινόταν να είχε αποφύγει η λογοτεχνία αυτό το ολίσθημα: τον γεροντοέρωτα, που αφήνει πολύ σαλιάρισμα, αλλά ούτε ίχνος σφυγμού Ποίησης.

Ένα βράδυ εκείνου του Φεβρουαρίου, που οι ιστορικοί δεν έχουν πετύχει να εντοπίσουν, ο Tριστάν Tζαρά προχώρησε, αναιτίως μάλλον, προς τη μικρή εξέδρα του καφενείου και υπό το φως δύο προβολέων, υπό τα όμματα των θαμώνων που συνωθούντο στα τραπεζάκια και στους διαδρόμους, υπό τον ανηλεή ήχο της γκρανκάσας που χτυπούσε η παρέα των φίλων του, άρχισε να χορεύει, φιδώνοντας ως χορεύτρια της Aνατολής, που κινείται περί τον ομφαλόν της. Σε απόσταση δύο-τριών τραπεζιών, ένας άντρας που δεν έχει βγάλει το κασκέτο του, που φέρει μύστακα και υπογένειον, ενθουσιάζεται αίφνης, υπό την επήρεια του οινοπνεύματος κατά ορισμένους (είναι, σύντροφοι του Kόμματος, εκείνοι που τον διαβάλουν ως μεθύστακα), θαυμαστής κατ' άλλους του περίεργου της σκιάς του ορχουμένου Tζαρά, την οποία οι προβολείς βοηθούν να σαρώνει τον τοίχο, και ξεκινάει να χειροκροτεί, δοκιμάζοντας τις φωνητικές χορδές του με βροντώδη «ντα! ντα!» που πέφτουν πάνω και έξω από τους ήχους της γκρανκάσας. Tο ακροατήριο δεν αργεί να παρασυρθεί και να επαναλάβει «ντα! ντα!» υποχρεώνοντας τον χορευτή να συνεχίσει την επίδειξη μιας τέχνης, που οπωσδήποτε δεν κατείχε. Kανείς, από όσα γνωρίζουμε, δεν υποψιάστηκε ότι ο πρώτος διδάξας την κραυγή μπορούσε να ήταν Pώσος, ο οποίος δεν έκανε εντέλει άλλο από να συμφωνεί στη γλώσσα του («ναι! ναι!») με τα τεκταινόμενα. Kανείς, από όσα ξέρουμε, δεν παρενέβαλε αυτό το συμβάν στην αγιογραφία του μεγάλου Λένιν. Έτσι όμως, ο Τζαρά κέρδισε τη δόξα του κινήματος Νταντά.

Στις Σελίδες αυτού τού μήνα, με επιμέλεια του Βασίλη Παπαγεωργίου, γίνεται μια σειρά καταφατικές παρεμβάσεις στο κτήριο Αλλατίνη της Θεσσαλονίκης. Συμμετέχουν: Γιώργος Αλισάνογλου, Θωμάς Βελισσάρης, Άρις Γεωργίου, Έλσα Κορνέτη, Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Τέτα Μακρή, Έλενα Πέγκα, Σάκης Σερέφας, Θεόδωρος Τζάρτος (βίντεο), Γεωργία Τρούλη, Τασούλα Τσιλιμένη και Χ.Ν. Τσιρώνης.

Παναγιώτης ήταν το όνομά του στο Ληξιαρχείο, αδελφός της μάνας μου, πάει να πει θείος μου. Πήγε αμούστακος στην Αμερική και έπλενε πιάτα. Ύστερα, αγόρασε κιθάρα και έκανε σεγόντο στον Μπινγκ Κρόσμπυ. Και ο Μπινγκ Κρόσμπυ τον είχε διαλέξει, επειδή τον είχε ακούσει να τραγουδάει σεγόντο με τον Κάρλος Γκαρδέλ. Ο Γουίλυ ορκιζόταν πως είχε πάει στην Αργεντινή για χάρη μιας γυναίκας, που χόρευε τανγκό. Έδειχνε φωτογραφίες όπου τον έβλεπες ανάμεσα σε τσούρμο γυναικών, όλες σε κέντρα διασκέδασης και άλλες, ξεχωριστές, σε παραλίες, σε πόζες. Και ήταν γυναίκες που έμοιαζαν μιγάδες, ήταν και μαύρες. Τις ξεχώριζε και έλεγε «αυτή είναι η Αργεντίνα, ετούτη η Εβραία, εκείνη η Αρμένισα», δεν είχε πολλά με τις Αμερικάνες. Και οι περισσότερες ντυμένες με νυφικό, λες και έβγαιναν από το μυστήριο του γάμου.

Κάποια στιγμή ήρθε πίσω, μια βαλίτσα ρούχα και γραβάτες, είχε και την κιθάρα στην πλάτη. Του βρήκα ένα μικρό διαμέρισμα να μένει, είχε μια μικρή σύνταξη από την Αμερική να πληρώνει το νοίκι και να τρώει. Έπαιρνε την κιθάρα και πήγαινε στην ταβέρνα λίγο πιο πέρα, περισσότερο τραγουδούσε παρά έτρωγε, κάπνιζε όμως. Η γειτονιά τον λάτρευε. Μια μέρα όμως, που λες, εμφανίστηκε στο γραφείο μου ένας άντρας, σαράντα χρονών τον υπολόγισα, μιλούσε ξενικά, έτρεξα και βρήκα έναν μάστορα που είχε κάνει στο Βέλγιο ανθρακωρύχος, μου είπε πως εκείνος ο άντρας μιλούσε αγγλικά. Για να μην τα πολυλογούμε, έλεγε πως ήταν γιος του Γουίλυ. Συγκινήθηκα, τον αγκάλιασα, του είπα με νοήματα πως ήταν μεγάλη χαρά μου, τον πήγα στο σπίτι του Γουίλυ να δει τον πατέρα του. Το παιδί έπεσε στην αγκαλιά του Γουίλυ, δάκρυζαν τα μάτια του, άρχισαν την κουβέντα. Και ξαφνικά μούτρωσαν, το παιδί άνοιξε την πόρτα και έφυγε. «Τι έγινε, μπάρμπα;» ρώτησα τον Γουίλυ. «Του είπα να μου θυμίσει με ποια γυναίκα τον έχω κάνει και του κακοφάνηκε», εξήγησε ο μπάρμπας μου. Και η ιστορία τελειώνει την ημέρα που πήγα στο διαμέρισμα, βρήκα το κλειδί στην πόρτα, άνοιξα, όλα ήταν κακτοποιημένα: στρωμένο το κρεβάτι, πλυμένα τα πιάτα, το σφουγγαρόπανο στη θέση του. Και πάνω στο κομοδίνο, βρήκα το σημείωμα που έλεγε: «Δεν είναι ζωή εδώ, πήρα την κιθάρα μου και πάω πίσω». Δεν μάθαμε τίποτα. Κάποιος είπε πως ο Γουίλυ είχε ερωμένη τη γυναίκα του Γκαρδέλ και το παιδί που είχε ταξιδέψει από τόσο μακριά για να τον γνωρίσει, της έμοιαζε. Με τόσες γυναίκες που είχε ο Γουίλυ, είχε ξεχάσει τα πρόσωπα. Τέτοια συμβαίνουν.

Πηγή: Μαρτυρία του Ιωάννη Τριβιζά (1909-1990) στον γιο του Διονύσιο.